ECHTE VRIENDSCHAP
DS . J. JOPPE DEN HERTOG - HOUTEN Echte vriendschap
1e druk 2009 2e (herziene, uitgebreide) druk 2023 © 2023 Den Hertog B.V., Houten ISBN 978 90 331 3258 2 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij digitaal, elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
Inhoud Woord vooraf 6 1. Wat is vriendschap? 8 2. Vriendschap met jezelf 18 3. Vriendschap krijgen 26 4. Echte vriendschap 33 5. Vriendschap onderhouden 40 6. Vriendschap kent grenzen 48 7. Verbroken vriendschap 56 8. Soorten vriendschap 67 9. Vrienden met een beperking 74 10. Geen vrienden 78 11. Verkeerde vriendschap 85 12. Geestelijke vrienden 94 13. Vriendschap met God 100 14. Jezus’ vrienden 106 15. Vriend van de Bruidegom 118 16. Wie zijn onze vrienden? 123
6 Woord vooraf U of jij hebt een boekje in handen over vriendschap. Misschien wel ontvangen van een vriend of een vriendin dichtbij, voor wie u of jij veel mag betekenen, en/of andersom. Hij of zij wil dat deze vriendschap in stand blijft en verdiept wordt. Het kan ook zijn dat je het boek krijgt van iemand met wie een jarenlange vriendschap onderhouden werd, maar die door wat voor omstandigheden dan ook niet meer is wat het was. Hij of zij wil dat de vriendschapsbanden weer versterkt worden. Mogelijk is het een geschenk van iemand die in u of jou een echte vriend of vriendin ziet, maar geen woorden heeft om het uit te drukken en daarom het op deze wijze doet. Er zullen ook lezers zijn die het boek voor zichzelf hebben aangeschaft om zich te verdiepen in wat nu eigenlijk echte vriendschap is, hoe je dit krijgt en onderhoudt. Vriendschap is namelijk een rijk bezit. Als je echte vrienden hebt, geeft dat een bepaalde glans aan je leven.
7 In dit boek, dat een uitgebreide versie is van een uitgave die in 2009 verscheen, gaan we in op wat de Bijbel allemaal zegt over vriendschap. We hopen dat hierdoor bestaande vriendschappen worden verdiept, oude vriendschapsbanden hersteld of versterkt en nieuwe vriendschappen mogen ontstaan. Bovenal is het ons gebed dat we allen door Gods genade mogen instemmenmet het eerste deel van Psalm119:32 (berijmd): Ik ben een vriend, ik ben een metgezel Van allen, die Uw Naam ootmoedig vrezen En leven naar Uw Goddelijk bevel. Dan is er ook een band van het geloof met Hem, ‘Die ons Zijne vriendschap biedt’ (Psalm 103:5, berijmd). Barneveld, augustus 2023 ds. J. Joppe
8 – 1 – Wat is vriendschap? Twee vrienden trokken jarenlang samen op. Van jongs af kenden ze elkaar. Ze woonden in hetzelfde dorp, maar een paar straten bij elkaar vandaan. Ze gingen naar dezelfde School met de Bijbel en waren na schooltijd altijd samen. Ook op zondag zaten ze in dezelfde dorpskerk. Hoewel het voortgezet onderwijs dat ze volgden verschillend was, en de één daarna ging werken en de ander doorstuderen, hielden ze contact. Ook na hun huwelijk bleef hun vriendschap in stand. In de vakantie gingen ze met hun vrouwen en de kinderen die ze ontvingen gezamenlijk op vakantie. Wat hadden beide vrienden tijdens die weken vooral in de avonduren waardevolle geestelijke gesprekken. Dan lieten ze elkaar in het hart zien en vertelden ze over het werk van de Heere in hun leven. De vriendschap werd erdoor verdiept. Toen kwamde landelijke kerkfusie van 2004. De kerkelijke verwikkelingen hadden in de dorpsgemeenschap van beide vrienden grote gevolgen. Een groot deel van de gemeente kon om des gewetens wil de nieuwe kerk niet in, terwijl een kleiner deel vond dat de nieuwe kerk de voortzetting was van de oude. Er voltrok zich een verschrikkelijke scheuring. Niet alleen in de dorpskerk, maar ook in de vriendschap. De vrienden met hun gezinnen maakten een verschillende keus. Zij konden elkaars keus over en weer niet
9 begrijpen. Een jarenlange vriendschap werd abrupt verbroken. De goede contacten waren voorbij. Een voorbeeld van vriendschap uit het leven gegrepen. We zien hoe mooi vriendschap is, maar ook hoe kwetsbaar. Hoe is het mogelijk dat zo’n goede vriendschap door zulke omstandigheden verbroken wordt? Is er dan nooit sprake van echte vriendschap geweest? Wat is vriendschap? Als we het in dit boekje gaan hebben over echte vriendschap is het van belang eerst uit te leggen wat we onder vriendschap verstaan. Over vriendschap kan gezegd worden wat Augustinus in zijn tijd zei: ‘Ik weet wat de tijd is, maar als iemand me vraagt het uit te leggen, dan weet ik het niet meer.’ Met andere woorden: het is gemakkelijker intuïtief te weten wat vriendschap is, dan het met woorden uit te leggen. Toch willen we een poging wagen. Allereerst benadrukken we dat vriendschap een gave van God is. In het paradijs sprak God, nadat Hij Adam geschapen had: ‘Het is niet goed dat de mens alleen zij; Ik zal hem een hulpe maken, die als tegen hem over zij’ (Genesis 2:18). Toen heeft Hij Eva geschapen. De hulp die ze voor elkaar mogen zijn, is een vorm van vriendschap. God heeft de mens zo geschapen, dat hij anderen kan liefhebben. In de eerste plaats God Zelf. Toen Hij Adam en Eva schiep, konden ze Hem volmaakt liefhebben en ook elkaar. Door de zondeval is dat zo totaal anders geworden. We belijden met de Heidelbergse Catechismus in Zondag 2 dat we van nature geneigd zijn God en onze naaste te haten.
10 Gelukkig wordt de neigingmeestal niet gevolgd door de daad. Een auto op de helling blijft staan zolang de handrem erop zit. God houdt de rem erop. Dat is Zijn algemene genade. Maar als de rem eraf gaat, als God een mens aan z’n goeddunken overlaat, moeten we ons bergen. Ondanks de zondeval kunnen we elkaar nog liefhebben. Het huwelijk wordt wel eens een overgebleven paradijsbloem genoemd. Misschien kunnen we vriendschap wel een andere paradijsbloem noemen. Door Gods bijzondere genade kunnen we in de weg van geloof en bekering weer in beginsel gaan beantwoorden aan het doel waartoe Gods ons heeft geschapen: God liefhebben boven alles en de naaste als onszelf. Vriendschap is een relatie tussen twee of meer mensen, alsook het beleven van die verbondenheid, die gegrond is op wederzijdse sympathie en achting en elkaar tot steun doet zijn. Binnen een vriendschap helpt men en aanvaardt men elkaar meer dan daarbuiten. Ook dat wat men als vrienden voor elkaar doet, wordt vriendschap genoemd. Het woord ‘vriend’ is eigenlijk vrieënd, en dat is niets anders dan het woord ‘vrijend’, afkomstig van ‘vrijen’. Nu wordt ‘vrijen’ doorgaans speciaal gebruikt als uitdrukking voor lichamelijke intimiteit. Oorspronkelijk was dat niet zo. Vrijen was gewoon een woord voor liefhebben of beminnen. Het gaat in dit boek niet over vriendschap die overgaat in verkering, verloving en huwelijk. Toch zal enerzijds blijken dat verschillende kenmerken van ‘gewone’ vriendschap ook terug te vinden zijn in de verhouding tussen een jongen en een meisje in de verkeringstijd en tussen man en vrouw in het huwelijk. Anderzijds verschilt vriendschap ook in veel opzichten van een liefdesrelatie.
11 Anders dan liefdesrelatie Vriendschap is anders dan een liefdesrelatie. Dat blijkt al uit het begin. Vriendschap ontstaat meestal geleidelijk. Liefde heeft doorgaans een abrupt begin. De geboortedag van deze liefde, de dag van de eerste kus of een ander soort liefdesverklaring wordt door velen ieder jaar herdacht. De plaats waar ‘het’ begon, wordt regelmatig bezocht. Geliefden spreken vaak met elkaar over hun liefde; vrienden zelden over hun vriendschap. Minnaars kijken elkaar diep in de ogen; vrienden zijn zij aan zij gericht op een gemeenschappelijke interesse. In een liefdesrelatie word je tot elkaar aangetrokken door datgene wat je raakt bij die ander: haar mooie ogen, zijn vriendelijke stem. Bij een vriendschap vind je elkaar juist op basis van herkenning, van dezelfde golflengte die je deelt, dezelfde interesses die je hebt. Ook in een vriendschap leer je elkaar spiegelend kennen, maar minder ingrijpend en intensief. Ruzies en problemen worden meer uitgewerkt in een liefdesrelatie dan in een vriendschappelijke relatie. Een vriendschap verbreken kan pijn doen, maar deze pijn is niet zo ingrijpend als bij een liefdesrelatie die verbroken wordt. Vriendschap heeft meer de kenmerken van grenzen bewaren. Liefde neigt meer naar het streven van verbinding en eenwording. Je zou kunnen zeggen dat je de slechte eigenschappen van de ander neemt alsof het je eigen tekortkomingen zijn. Alsof je samen één lichaam hebt. Bij vriendschap gaat het niet om de vereniging van twee lichamen, maar van twee zielen. ‘Vriendschap is één ziel hebben in twee lichamen’, zei Aristoteles. Een liefdesrelatie bestaat tussen niet meer dan twee mensen, terwijl vriendschap meerdere mensen kan betreffen. Bij een liefdesrelatie
12 krijgt men een gedeelde wereld, die onder meer bestaat uit elkaars familie en vrienden. In het huwelijk deel je een huis en een bed met je geliefde, en ook zoveel intimiteit dat de grenzen tussen jouw wereld en die van je geliefde zijn vervaagd. Deze verhouding verschilt duidelijk van de vriendschap, waarin men wel in aanraking komt met elkaars wereld, maar waar toch de twee werelden samen oplopen: de vrienden geven zichzelf niet op voor de vriendschap en blijven individu. Meer dan een kennis Naast vrienden bestaan er ook kennissen. Dat kunnen je buren zijn, collega’s op het werk of klasgenoten op school. Het zijn mensen die je redelijk goed kent en met wie je, als je ze ziet, met plezier een praatje maakt. Maar met kennissen gaan we over het algemeen luchtig vriendschappelijk om. Wederzijdse verwachtingen, inspanningen en verplichtingen zijn in dat soort contacten lager en soms geheel afwezig. Je kunt uitstekend met ze opschieten en ze zijn bereid waar mogelijk je te helpen, maar vrienden zullen het nooit worden. Er blijft een zekere afstand. Wie je werkelijk bent, weten ze niet. Evenals het voor jou onbekend is wie zíj ten diepste zijn. Het verschil zit hem in de diepte van de band die je met anderen hebt. Met kennissen deel je niet zoveel. Als je hen nodig hebt, bedenk je jezelf een paar keer voor je hen durft te bellen. Bij vrienden is dat anders. Daar is de band dieper en vaster. Daarom is een hand vol vrienden beter dan een grote kennissenkring.
13 Verder dan vriendelijk zijn Een persoonlijke vriendschap is ook wezenlijk iets anders dan een vriendelijke houding tegenover iedereen. Vriendschap gaat verder dan naastenliefde. Het is een bijbelse opdracht om vriendelijk tegen onze naaste te zijn. We horen dat niet alleen doorklinken in de samenvatting van de Tien Geboden, maar ook Petrus schrijft daarover in hoofdstuk 3 van zijn eerste algemene zendbrief. Nadat hij ingegaan is op de verhouding tussen man en vrouw in het huwelijksleven, richt de apostel zich tot de gemeente in haar geheel. Hij begint met een opwekking tot verdraagzaamheid: ‘En eindelijk, zijt allen eensgezind, medelijdend, de broeders liefhebbende, met innerlijke barmhartigheid bewogen, vriendelijk’ (1 Petrus 3:8). Bij het Griekse woord voor vriendelijk (philophrones), dat in het Nieuwe Testament in deze vorm alleen hier voorkomt, gaat het om een liefhebbende of vriendelijke houding. Dit betreft zowel iemands gezindheid alsook zijn gedrag. Laten we hierbij maar niet te veel naar anderen kijken, maar vooral naar onszelf. Ben ik vriendelijk in de gemeente en daarbuiten? Deze houding wordt niet alleen de gemeente bevolen, maar ook van een dienstknecht des Heeren verwacht. Paulus schrijft dit aan zijn geestelijk zoon Timotheüs: ‘En een dienstknecht des Heeren moet niet twisten, maar vriendelijk zijn jegens allen, bekwaam om te leren, en die de kwaden kan verdragen’ (2 Timotheüs 2:24). Het Griekse woord (epion) betekent hier: vriendelijk, mild, zacht. Ook dit bijbelwoord heeft nog steeds zijn betekenis. Dat mag voorgangers de spiegel voorhouden. Zijn we vriendelijk jegens allen? Kunnen we de kwaden verdragen? Niet dat daarmee het kwaad, de zonde of de
14 dwaalleer in de gemeente wordt verdragen en toegestaan, die moet worden uitgebannen, maar wat ons persoonlijk wordt aangedaan. In navolging van die grote Ambtsdrager, de Heere Jezus Christus, Die gezegd heeft: ‘Leert van Mij, dat Ik zachtmoedig ben en nederig van hart’ (Mattheüs 11:29). Petrus is van deze houding getuige geweest, als hij schrijft over Hem: ‘Die, als Hij gescholden werd, niet wederschold, en als Hij leed, niet dreigde, maar gaf het over aan Dien, Die rechtvaardiglijk oordeelt’ (1 Petrus 2:23). Paulus gebruikt het woord vriendelijk (epioi) nog een keer in 1 Thessalonicenzen 2:7 en geeft met een voorbeeld aan wat het inhoudt: ‘Maar wij zijn vriendelijk geweest in het midden van u, gelijk als een voedster haar kinderen koestert.’ De apostel geeft hier zijn houding aan waarmee hij in Thessalonica gewerkt heeft. Iemand die mag dienen in Gods Koninkrijk heeft er niet alleen op toe te zien op welke wijze en met welk doel hij het werk doet. Ook de houding waaronder is van groot belang. Paulus legt niet de nadruk op zijn autoriteit, maar stelt zich vriendelijk, mild en zacht op, als een moeder die haar kleine kinderen koestert en als een vader die zijn kinderen vermaant en vertroost (vers 11). Aan het slot van de Handelingen schrijft Lukas tweemaal dat Paulus vriendelijk behandeld wordt. Eerst door de Romeinse hoofdman Julius in Sidon (Handelingen 27:3). Zijn vriendelijkheid komt tot uitdrukking in de toestemming aan de apostel om in Sidon vrienden te bezoeken om door hen verzorgd te worden. Deze vrienden kunnen persoonlijke vrienden zijn of plaatselijke gelovigen. In Handelingen 28:7 wordt Paulus met Lukas en Aristarchus na de schipbreuk drie dagen lang
15 door Publius vriendelijk ontvangen in zijn woning op het eiland Melite. Al deze voorbeelden uit het Nieuwe Testament over vriendelijkheid geven een houding weer en niet een band zoals bij vriendschap. Dat gaat verder. Door vriendelijk te zijn kan er wel een vriendschapsrelatie ontstaan. Bevel tot naastenliefde Op de hierboven genoemde naastenliefde gaan we nog wat dieper in. In de samenvatting van de Tien Geboden in Mattheüs 22:37-40 zegt de Heere Jezus dat we God moeten liefhebben boven alles en de naaste als onszelf. Die twee geboden kunnen en mogen niet van elkaar worden losgekoppeld. Het is onmogelijk de Heere wel lief te hebben en de naaste niet. Wie zegt de Heere lief te hebben en zijn broeder haat, die is een leugenaar en de liefde Gods is niet in hem. Het omgekeerde is eveneens onmogelijk. Alle ware naastenliefde moet wortelen in de liefde tot God. De liefde tot de naaste is liefde in de tweede graad. De liefde tot de naaste komt in rangorde na de liefde tot God. Wie is onze naaste? Het woord ‘naaste’ betekent het meest na. Naasten zijn de mensen die ons het meest na zijn: ouders, man, vrouw, kinderen, broers en zussen. En daaromheen komen steeds wijdere cirkels van naasten. Tot de verre naaste toe. Allen die ons levenspad doorkruisen, moeten we niet slechts dulden, maar liefhebben. Iemand denkt: hoe moet ik hem of haar, die mij zoveel aangedaan heeft, nu liefhebben? Hoe kan de Heere dat van me vragen? Sommige mensen kunnen heel veel schade hebben aangericht door hun woorden of daden, en onuitstaanbaar zijn. We moeten echter wel beseffen:
16 liefhebben is niet lief vinden. Als we mensen met wie er een conflict is, lief zouden moeten vinden, zou dat heel tegennatuurlijk zijn. Maar dat vraagt God ook niet van ons! We hoeven iemand aan wie wij een hekel hebben, niet lief te vinden. Dat zou ook niet kunnen! Maar we mogen hem wel liefhebben, sterker nog: we moeten hem liefhebben. Als een wetgeleerde aan de Heere Jezus vraagt: ‘Wie is mijn naaste?’ vertelt Hij de gelijkenis van de barmhartige Samaritaan (Lukas 10:25-37). Uit deze gelijkenis blijkt dat tot onze naasten ook vijanden behoren. In de Bergrede wijst de Heere Jezus hier ook op en laat een bevel uitgaan: ‘Maar Ik zeg u: Hebt uw vijanden lief; zegent ze die u vervloeken; doet wel dengenen die u haten; en bidt voor degenen die u geweld doen en die u vervolgen’ (Mattheüs 5:44). Vanuit onszelf een onmogelijk gebod om in praktijk te brengen. Naastenliefde vinden we op zich vanzelfsprekend. Vooral zwakken en zieken omons heenmoeten geholpenworden. Maar liefde voor vijanden, daar hebben we moeite mee. Het is dan ook iets wat van boven komt. Wat God kan schenken vanwege het volbrachte Middelaarswerk van Zijn Zoon, Die bad voor Zijn vijanden: ‘Vader, vergeef het hun; want zij weten niet wat zij doen.’ Het is iets wat uit genade alleen door God Zelf geleerd kan worden, door de kracht van de Heilige Geest, in de weg van geloof en bekering. Dan gaan we het beeld van Christus vertonen zoals Stéfanus, die bad voor degenen die hem stenigden: ‘Heere, reken hun deze zonde niet toe!’ Ook in het Oude Testament komen we de liefde voor de vijand tegen. In Spreuken 25:21 lezen we: ‘Indien degene, die u haat, hongert, geef hem brood te eten; en zo hij dorstig is, geef hem water te drinken.’ De
17 bekende woorden oog om oog en tand om tand (o.a. Exodus 21:23-25) hebben niets te maken met haat tegen de vijand, maar eerder met liefde. Het is een sociale maatregel, dat met gelijke maten gemeten moet worden. Als de vijand je één oog wegneemt, mag jij er geen twee nemen, of misschien wel nog meer. Onevenredige vergelding probeerde men met deze regel in te dammen. In de Bijbel horen we dus op verschillende plaatsen dat mensen liefdevol met elkaar moeten omgaan. Alleen vraagt David in Psalm 139:21 wel: ‘Zou ik niet haten, Heere, die U haten?’ Hier gaat het om mensen die God haten. Geen eigen vijanden, maar Gods vijanden. En het hoogste bewijs van de ware liefde tot God is dat men hen haat, die God haten. Daarbij moeten we ook zeggen dat God een God van wonderen is. Wie vandaag nog een vijand van God is, kan morgen wel een vriend van God zijn. Denk maar aan de bekering van Saulus. Vriendschap verschilt van naastenliefde, die alle mensen moet omvatten, zelfs degenen die ons niet liefhebben, zelfs onze vijanden, terwijl vriendschap wederzijds moet zijn, namelijk dat de ander onze liefde beantwoordt. GESPREKSVRAGEN 1. Noem een paar belangrijke verschillen tussen vriendschap en een liefdesrelatie. 2. Op welke manieren probeer jij vriendelijk te zijn tegen je naaste? 3. Hoe kun jij je naaste, die jou heel veel pijn heeft gedaan, liefhebben?
RkJQdWJsaXNoZXIy OTA4OQ==